Het land moet bestuurd worden

Het CPB rekende verkiezingsprogramma’s door. Dat leidt bij de een tot economische groei, bij de ander tot een tekort. Maar problemen vragen een praktische aanpak. We moeten weg van de modellen, weg van de juridisering, weg van abstracte doelstellingen, terug naar de politieke beoordeling van het algemeen belang. Dat is geen onverantwoorde versimpeling, maar juist een noodzakelijke correctie op de Haagse papieren modelwerkelijkheid. 

Wie niet aan de berekeningen meedoet, krijgt kritiek: geen keuzes durven maken of de consequenties willen verbergen. Populair gezegd: gratis bier uitdelen. Gedetailleerde doorrekeningen lijken onwrikbare waarheden. In werkelijkheid zeggen ze weinig over het financieel beleid dat partijen gaan voeren.

Miljardenfondsen
De miljardenfondsen voor stikstof en klimaat stonden in geen enkel verkiezingsprogramma. Ze kwamen er toch. Rutte IV strooide met geld om onderlinge meningsverschillen te bedekken – beleid dat weinig te maken had met de financiële degelijkheid die in de doorgerekende verkiezingsprogramma’s werd gepredikt. Onze welvaart wordt bovendien vooral bepaald door dingen waar het CPB niet naar kijkt: een stroomnet dat niet meer stabiel is, vergunningverlening die stilligt door stikstof, de middenklasse die 80 cent belasting betaalt over elke extra verdiende euro, elk jaar meer bureaucratische belemmeringen voor ondernemers. Hoe ons land er over vier jaar voor staat, hangt af van de vraag of we dit soort problemen kunnen oplossen. Daarvoor hebben we niets aan rekenmodellen en doorrekeningen.

Schijnbeleid
Ze zijn niet zelden zelfs deel van het probleem. Dat geldt niet alleen voor ons ondoorgrondelijke belastingstelsel, maar bijvoorbeeld ook voor de stikstofcrisis. Voor 2008 gebruikten we in het stikstofbeleid vooral eenvoudige vuistregels. Daarna zijn we alles gaan ophangen aan een rekenmodel: hoogtechnologisch maatwerk, want zo weten we precies welke activiteit voor welke stikstofneerslag zorgt. Althans, we doen alsof, want in werkelijkheid kan dat rekenmodel dat helemaal niet goed berekenen. En dus krijgen we geen maatwerk, maar schijnbeleid, met stilliggende vergunningen, een miljoenenindustrie van stikstofbureaucraten en duizenden, voornamelijk agrarische ondernemers die hun rechtszekerheid en daarmee alle vertrouwen in de overheid zijn verloren.

Zonder resultaat, want terwijl de stikstofneerslag tot 2008 gestaag verminderde, is die daling sindsdien tot stilstand gekomen. De oplossing wordt nu gezocht in meer van hetzelfde, met door het model gemaakte stikstofkaartjes en het uitkopen van door het model aangewezen piekbelasters. Den Haag is kennelijk zo dol op modelberekeningen en complexiteit, dat men ervan overtuigd is dat het beleid niet werkt omdat het nog niet complex genoeg is.

Kijken naar de praktijk
Voor de echte oplossing moeten we juist de andere kant op. Hoe complexer de uitdaging, hoe minder modelberekeningen zeggen en hoe minder gedetailleerde planning mogelijk is. Juist dan ligt de oplossing in vaste principes, heldere vuistregels en eenvoudige berekeningen zonder gedetailleerde voorspellingen. Landsbestuur dat naar de praktijk kijkt in plaats van naar een spreadsheet. Geen uitdaging is complexer dan die van de toekomst van ons land, onze economie en onze leefomgeving. Een aanpak van gezond verstand is dan ook geen onverantwoorde versimpeling, maar een noodzakelijke correctie op de Haagse papieren modelwerkelijkheid.

Die geeft ons nu misschien de illusie dat we de toekomst beheersen, maar op de langere termijn krijgen we daarvoor de rekening gepresenteerd. Juist dat soort bier wordt uiteindelijk duur betaald.