Sander Smit: “Ik zag tranen in de ogen van boeren die financieel en mentaal worstelden”

Sander Smit, BBB-Lijsttrekker voor de Europese Verkiezingen op 6 juni, hield gisteren in Deventer de Schaepmanrede. “BBB is een beweging die in het Europees Parlement een politiek constructieve stem wil geven aan boeren en burgers, omdat Europa weer van hen moet worden.” aldus Sander. Dat is ook wat hem motiveert. In de samenleving voelt hij de druk van het EU-beleid op burgers, bedrijven en boeren. “Ik zag de tranen in de ogen van boerengezinnen die financieel en mentaal worstelend voortploeterden. Het stil verdriet van de vissersvrouwen na het vreselijke verbod op de prachtige pulsvisserij. De wanhoop van sociale stadsbewoners, vervreemd van hun eigen volksbuurt.” Lees hier zijn hele lezing.

Dames en heren, geachte toehoorders, waarde bestuursleden van de stichting Sociale Christendemocratie, 

Ik zag het levenslicht in de Dr. Schaepmanstraat in Goor, Overijssel. Een van de vele Dr. Schaepmanstraten die ons land rijk is, vernoemd naar de grote Twentse politicus, priester en leidsman wiens standbeeld fier de es van Tubbergen in mijn geboortestreek Twente siert. De regio waar ik op de boerderij leerde fietsen en op hooizolders speelde. Waar ik Noaberschap, gemeenschapszin, tradities en hard werken op waarde leerde schatten.

Het was de Schaepmanstraat waar ik als jongetje de paardenhandelaren hun paarden zag uitladen voor de traditionele wintermarkt in de Advent – sedert 1362, een traditie die ik koester en voor het behoud waarvan ik me hard gemaakt heb. 

Mijn hardwerkende ouders konden in die straat als praktisch opgeleiden (anders dan jongeren en gezinnen van nu) een eigen woning verwerven. Dankzij de vooruitziende blik op volkshuisvesting en woningbouw van de – toen nog verzuilde – gemeenschap van vorige generaties. 

Een groot emancipator. Mgr. dr. Herman Schaepman (1844-1903), gemeenschapsman, staatsman, leider, dichter. De biografie ligt in mijn boekenkamer. Nu is het aan mij om deze eerste Schaepmanrede in Deventer uit te spreken, georganiseerd door stichting Sociale Christendemocratie. Schaepman blijkt een van de rode of toch ook leidraden doorheen mijn leven te zijn. 

Onze partijleider Caroline van der Plas omschreef Dr. Schaepman in haar H.J. Schoo-lezing in september ook als emancipator, die sprak voor toenmalige achtergestelden, ongehoorden van Nederland. Die pragmatisch, maar zonder prijsgeven van eigen principes óók werkte aan een Coalitie… Stem van zijn gemeenschap, grondlegger van een beweging die ervoor zorgde dat zijn gemeenschap zich economisch, sociaal en cultureel kon laten gelden. Dat Nederland ook weer van hen werd.

BBB is een brede volkspartij én emancipatiebeweging, aldus Van der Plas, in ‘de geest van de Katholieke Volkspartij’  waarvoor Schaepman in andere tijden de grondslag vormde. BBB is daarbij géén partij die is gebaseerd op religie, BBB heeft als partij geen religieus-confessionele signatuur. Allen zijn bij BBB welkom om zich samen in te zetten voor het algemeen belang en welzijn (het bonum commune). 

BBB is een beweging die in het Europees Parlement een politiek constructieve stem wil geven aan boeren en burgers (ongehoord en ongezien door de huidige Europese beleidsmakers) die existentieel bedreigd of afgehaakt zijn ten gevolge van technocratische tunnelvisies op institutionele integratie, milieu, klimaat en immigratie. Omdat Europa weer van hen moet worden.

Dát is hetgeen mijzelf ook motiveert. In mijn loopbaan, als gemeenteraadslid, als beleidsmedewerker in het Europees Parlement en zelfs in het bedrijfsleven, heb ik de schrijnende druk meegevoeld die gemeenschappen, gezinnen, boeren, vissers, ondernemers aan de keukentafel ervaren als gevolg van nationaal én EU-beleid, de verstikkende nationale technocratische tunnelvisie over stikstof, een doorgeschoten Green Deal en het mislukte migratiebeleid. 

Ik zag de tranen in de ogen van boerengezinnen die financieel en mentaal worstelend voortploeterden. Het stil verdriet van de vissersvrouwen na het vreselijke verbod op de prachtige pulsvisserij. De wanhoop van sociale stadsbewoners, vervreemd van hun eigen volksbuurt.

De toestand van de Europese Unie

De Europese samenwerking lijkt, zoals de sociale woningbouw en continentale vrede in ons relatief harmonieuze welvarende land tot enkele jaren geleden, een vanzelfsprekendheid voor vele burgers van Europese landen, maar dat is deze samenwerking niet. De waarden waarop de Europese Unie is gebouwd staan onder druk. Extern, maar ook intern zijn er grote uitdagingen. Het ervaren en gevoelde democratische tekort in de EU is te lang onvoldoende geadresseerd door volksvertegenwoordigers van de bestaande oude partijen. 

De pijlers van voedselzekerheid, energiezekerheid, bestaanszekerheid, veiligheid en welvaart staan onder druk door externe factoren en strategische rivalen, maar juist ook door jarenlange interne verwaarlozing van de grondslagen van onze manier van leven in vrijheid, rechtsstaat en een werkende democratie. Daardoor is de EU extern gevoelig geworden door een doorgeschoten afhankelijkheid van derde landen en andere grootmachten, terwijl de interne eenheid scheuren vertoont. 

In steden en dorpen merken burgers dat zekerheden als energie en een betaalbaar volledig voedselpakket niet langer vanzelfsprekend zijn, terwijl niet alleen in Nederland, maar in geheel Europa het platteland in brand staat door een complex samenspel van zowel nationale als Europese politieke beleidskeuzes.

BBB erkent dat de Europese samenwerking niet is ontstaan in een waardenvacuüm. Als bestuurskundige en lijsttrekker ben ik mij terdege bewust van de fundamenten van het ontstaan van Europa. 

Van de gemeenschappelijke waarden en normen die de Europese landen verbinden, van de traditie van verdraagzaamheid en verantwoordelijkheid, van de joods-Christelijke wortels die de Europese landen en culturen samen met de klassieke humanistische en Grieks-Romeinse erfenis hebben gemaakt tot een van de meest begeerde, leidende en bewonderde plekken op aarde. Deze gedeelde geschiedenis, waarden en tradities geven richting aan de identiteit van Europese landen, volken en onze regio’s. BBB koestert, beschermt en eerbiedigt deze tradities en waarden in hun gedeelde verscheidenheid. 

Het fundament van de institutionele Europese samenwerking is na de Tweede Wereldoorlog gebouwd op een samenspel van klassieke christendemocratische en sociaaldemocratische waarden, met voedselzekerheid, energie, vrede, vrijheid, bestaanszekerheid en welvaart als doel. Dit fundament werd vergezeld door de bescherming van klassiek liberale burgerlijke vrijheden tegenover een overheidssfeer die eerder in wereldmachten als de Sovjet-Unie en Nazi-Duitsland totalitaire proporties had aangenomen. 

Helaas is de Europese Unie inmiddels onherkenbaar geworden voor haar grondleggers, voor Konrad Adenauer en Charles de Gaulle én voor vele hardwerkende Europeanen van nu. Maar de Europese Unie is wél van ons, de Europese Unie is van de automonteur in Makkum, de fabrieksarbeider in Terneuzen, de verpleegkundige in Gouda, de politieagent in Amsterdam, de leraar in Losser, de visser op Urk en van de boer in Hoogersmilde. 

BBB stelt zichzelf als doel om in de Europese besluitvorming het perspectief van de boer en burger in te brengen. Daarom zal BBB pleiten voor hervormingen waardoor de Europese Unie weer gaat werken voor Europeanen en recht doet aan haar kernopgaven.

• Vanuit het denken uit de waarde van gemeenschappen (communautarisme), het ‘behouden van het goede’ (sociaal conservatisme), de BBB-beginselen van Noaberschap, authenticiteit, professionaliteit, de gulden regel (“Hetgeen gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet”); 
• Vanuit subsidiariteit en realistisch  rentmeesterschap; 
• Vanuit de sociale markteconomie, het ordo-liberale Rijnlandse model van familiebedrijven, mkb, overheid en werknemers in gedeelde verantwoordelijkheid, tegenover de staatsoverheersing van het collectivistische (rode c.q. groene) socialisme of een ‘puur’ Angelsaksisch marktmodel van neoliberalisme en individualisme; 
• Vanuit eerbied voor het eigendomsrecht, vanuit bevordering van bezitsvorming door brede bevolkingslagen en vanuit bescherming van de in toenemende mate door de overheidssfeer aangetaste klassiek liberale vrijheidsrechten wil BBB ervoor zorgen dat de Europese Unie er weer is voor én ván burgers, ondernemers, boeren, gemeenschappen en families!

BBB wil de huidige Europese Unie hervormen naar een Unie waarin elke Nederlander en elke Europeaan, de ongehoorde kleine luyden van nu, zichzelf gehoord en gezien weten. Deze samenwerking moet weer worden ervaren als dienstbare toevoeging voor landen met eigen bevoegdheden, in plaats van als regelzuchtige moloch. 

Om dat alles te bereiken zijn Noaberschap, subsidiariteit en realistisch rentmeesterschapnoodzakelijk voor de Europese samenwerking en haar instituties. 

Noaberschap in de EU

Europees Noaberschap betekent in de visie van BBB dat je als goede buur altijd klaar staat voor elkaar, je samenwerkt om problemen op te lossen, elkaar versterkt en elkaar verwelkomt op het nationale erf. 

Een goede noaber geeft zijn buren echter ook altijd ruimte om eigen keuzes te maken, activiteiten te ontplooien en bewaart gepaste afstand tot de nationale soevereine sfeer van bevoegdheden, tot de erfgrens van zijn buren. 

Een noaber plaatst zijn voet niet tussen de deur van buren en dwingt niet het ‘gemeenschappelijk delen’ van juwelen, familie-erfstukken en duur porselein af. Een goede noaber mengt zich niet minutieus in geloofsbeleving of ruzies en meningsverschillen binnen het gezin van de zijn buurman. Dat deed zelfs de voorzittende markerichter in de aloude marken binnen de buurtschappen niet. 

Noaberschap betekent dan ook geen EU-federalistisch-centralistisch geleide afhankelijkheid, maar een bewuste keuze van soevereine landen om elkaar te versterken. 

Gemeenschapszin, mienskip, Noaberschap (niet alleen in Nedersaksische gebieden, ook in Limburg kent men naobere, spr. nôabre) komt niet alleen met zorg, met rechten en Noaberplichtbij oogst, rouw en trouw, maar óók met eerbied voor de eigenheid van elke nabuur. 

De EU moet in de ogen van BBB daarom een Unie blijven van volken en van krachtige regio’s, die BBB respecteert en viert in al hun nationale en regionale culturele eigen- en verscheidenheid. 

Daarom moet de Europese Unie zich op bepaalde dossiers véél terughoudender gaan opstellen, stoppen met het uitrollen van een eigen links-liberale sociaal-culturele politiek-activistische agenda en moet Nederland vaker op de rem trappen. 

Noaberschap voert ons automatisch naar:

Subsidiariteit: verticale en horizontale dimensie

BBB is in de kern een decentralistische beweging waarin het subsidiariteitsbeginsel, de gespreide verantwoordelijkheid, een leidende rol speelt. Dit houdt in dat hogere overheden als de EU niets moeten doen wat beter of even goed door evenwaardige, ‘lagere’, decentrale overheden dichterbij de burger kan worden uitgevoerd. ‘Lagere’ decentrale overheden, zoals Nederlandse provincies en gemeenten, staan dichter bij de praktijk en realiteit van burgers. In de EU-Verdragen is dit beginsel weliswaar vastgelegd, maar er wordt hier al jarenlang onvoldoende rekening mee gehouden. 

Dit betreft de verticale juridische dimensie van subsidiariteit die ook in de Verdragen staat. Helaas vaak slechts pro forma, want de subsidiariteitstoets is wat BBB betreft nu te zwak. Een Europese ‘meerwaarde’ van wetgeving en beleid wordt al snel geconcludeerd, de proportionaliteit van Europese wetgeving en bevoegdheidsoverdracht snel uit het oog verloren. 

Deze dimensie van subsidiariteit wil BBB als partij van de regio’s onder meer borgen door het omvormen van het Europees Comité van de Regio’s tot een volwaardige Europese senaat. 

Ook pleiten wij als BBB voor een uitbreiding van de bestaande gele en oranjekaartprocedure met een rode kaartprocedure, zodat nationale parlementen samen een EU-wetsvoorstel van tafel kunnen nemen. 

Andere academici wijzen terecht op de horizontale bestuurlijke dimensie van subsidiariteit. Adriaan Schout, hoogleraar Europese bestuurskunde, betoogt in zijn oratie dat lidstaten zo veel mogelijk betrokken moeten worden bij elke fase van Europees beleid. Deze horizontalebestuurlijke subsidiariteit maakt ook deel uit van de voorstellen die we als BBB doen in ons Europese verkiezingsprogramma. De rol van nationale parlementen en lidstaten wordt versterkt. Het is een bredere invulling van het subsidiariteitsbeginsel die wellicht meer op de oude binnenlandse benadering à la ‘soevereiniteit in eigen kring’ van Abraham Kuyper, Schaepmans tijdsgenoot, lijkt. Onze gemeenschap kan bewust zélf ook zaken willen blijven regelen. Schout pleit voor het letten op het behoud van nationale taken en bevoegdheden.  

Verdere overdracht van bevoegdheden aan Brussel en gemeenschappelijke schulden zal BBB dan ook niet steunen. BBB pleit na decennia sluipende overdracht van bevoegdheden dan ook voor herdefiniëring van de kernopgaven van de Europese Unie bij een volgende Verdragswijziging, waarbij tegelijkertijd pragmatischer en vooral flexibele samenwerking in kopgroepen – bijvoorbeeld op defensie of de kapitaalmarktunie, maar ook meer ‘opt-outs’, mogelijk moeten worden gemaakt voor EU-lidstaten. 

BBB steunt een uiteindelijke Nederlandse opt-out op het gebied van asiel- en migratiebeleid (binnenlandse zaken, veiligheid en justitie) in navolging van Denemarken en kijkt ook naar opt-outs op andere bevoegdheden waar een EU-aanpak langdurig heeft gefaald en onvoldoende rekening houdt met gevolgen voor lidstaten en regio’s. 

Realistisch rentmeesterschap

Bij het aan het Evangelie ontleende begrip rentmeesterschap komt bij mij, verre nazaat van een smid, BBB’er en man van het buitenleven op het Twentse platteland het beeld naar voren van het adellijke landgoed met een heer – een graaf, baron, jonkheer, zijn dienaren, boeren en ambachtslieden in hun heerlijkheid (vol Noaberschap). 

Geen enkele heer zou op zijn eigen landgoed rentmeesterschap door zijn rentmeester zó laten invullen dat zijn boerderijen onvoldoende voedsel mogen produceren, zijn vissers niet mogen vissen, zijn hoef- en wapensmeden, zijn bakker en andere ambachtslieden wegvluchten vanwege een verbrandingsverbod en dat ondertussen landlopers – gestuurd of aangekomen vanuit rivaliserende rijken en hun onderhorigheden – in zijn kasteelhof en buurtschappen luidruchtig de openbare ruimte opeisen. 

(Migratie ingezet en misbruikt als geopolitiek wapen door autocratische regimes.)

En zulks al helemaal niet terwijl rivaliserende machtige landsheren met hun riddermachten opmarcheren en aangrenzende heerlijkheden reeds zijn binnengevallen – en de klok één voor twaalf toont. (Rusland – Oekraïne, Georgië.)

Toch is dát precies waarmee de instituties van de Europese Unie nu al jaren bezig zijn in de doorgeschoten Green Deal en het mislukte migratiebeleid. 

Het is ook de bezigheid van de nieuwe zelfbenoemde ‘weldenkende’, eerder kosmopolitische, elite van deze tijd – niet langer een puissant rijke fabrikanten- en deftige burgerklasse aangevuld met een vrijzinnige adel die nog de kleine luyden uit de tijd van Kuyper en de buitengesloten gemeenschap van Schaepman negeerde en marginaliseerde. 

Die moderne ‘weldenkende’ elite probeert wel ook nu rücksichtslos af te rekenen met de stemmen van ongehoorde kleine luyden van tegenwoordig, die kanttekeningen durven te plaatsen bij het ‘weldenkende’ links-liberale en links-groene wereldbeeld over maakbare samenleving, maakbaar klimaat. Bij het wereldbeeld van technocratische tunnelvisies die worden herhaald en gepapegaaid. Kleine luyden die bij de bubbel van de ‘weldenkende’ elite beleefd parlementair-democratisch durven te vragen om realistisch rentmeesterschap.

Dat afrekenen met de stem van ongehoorde kleine luyden van nu zal net als in de tijd van Schaepman en Kuyper politiek op termijn niet slagen. 

Net als Nederland zelf kan de EU namelijk uitsluitend succesvol voortbestaan met realistischrentmeesterschap. Rentmeesterschap is namelijk véél breder dan alleen ‘duurzaamheid’, de belangrijke zorg voor natuurlijke rijkdommen, hulpbronnen en leefomgeving. Rentmeesterschap is méér dan het ‘ambitieus klimaatbeleid en ecologisch burgerschap’ waarmee andere partijen dit begrip ‘eigentijds’ willen tooien om aansluiting te vinden bij een links-liberale en links-groene weldenkende consensus. 

Realistisch rentmeesterschap vergt een zorgvuldige politieke afweging die rekening houdt met alle opgetelde sociaal-economische gevolgen van beleid, met de noodzakelijkheden van menselijk leven, van maatschappij, van de (plichten van – de) staat en van een vitale economie, kortom:  met de gevolgen vóór die ongehoorde kleine luyden, met de maatschappelijke gevolgen. Rentmeesterschap garandeert duurzaam kunnen en mógen benutten, sluit altijd ook oogsten in. 

Slechts indien de EU welvaart borgt en brengt voor hardwerkende burgers, voor ondernemers, voor boeren, tuinders, vissers, voor regio’s en het platteland en niet als fenomeen van vervreemdende globalisering wordt ervaren, heeft de Unie een toekomst. 

Het vruchtbaarste boerenland van heel Europa ligt, hier dichtbij, nu verplicht braak, aan Nederlandse en Europese keukentafels vloeien tranen van wanhoop, ondernemingen en industriële productie verhuizen naar het buitenland, falend EU-migratiebeleid en nationale spreidingswet hebben oplopende maatschappelijke spanningen tot gevolg tot zelfs in de kleinste – eertijds zo gemoedelijke – buurtschappen van de geboorteregio van Dr. Schaepman.

BBB strijdt daarom voor een Europese Unie waar ruimte is voor nationale industrieën, voor re-industrialisatie in plaats van de-industrialisatie, voor voedselproductie door familie- en gezinsbedrijven in onze eigen omgeving in plaats van technocratische schijnzekerheden, modelwerkelijkheden en groene sprookjes, utopieën. 

Een EU waar vakmensen en productie niet verjaagd worden, waar innovatie en banen niet verkwanseld worden naar lagelonenlanden en strategische rivalen. 

Een EU waar ondermijnende import uit derde landen – waarvan de productiewijzen niet voldoen aan onze torenhoge productiestandaarden voor milieu, dierenwelzijn en werknemers – strategisch wordt geadresseerd.

Tot besluit 

BBB gaat de komende jaren in Brussel bouwen aan een Europa waar de nuchtere realiteit van dorpen, plattelandsgemeenten en stadswijken centraal staat. 

Een EU van een krachtige interne markt, die de productiviteit van haar lidstaten koestert en haar grenzen op orde heeft. Die zich bekommert om de economische en sociale staat van haar stedelijke én plattelandsregio’s, die voedselproducenten, (maak)industrie en familiebedrijven koestert. Die samenwerkt aan vrede, vrijheid, veiligheid en zekerheid.

Een subsidiair Europa met Europees Noaberschap en realistisch rentmeesterschap! Een BBBeter Europa gedienstig aan een BBBeter Nederland. 

Ik dank u voor uw aandacht én geduld!